«Нас содержали в скотских условиях. Отношение к нам — как к скоту»

«Вызваленне кожнага ўспрымаецца двухсэнсоўна: апроч радасці, ёсць адчуванне фрустрацыі – чаму не вызвалілі мяне?»

— Калі вызвалялі 52 чалавек у верасні, я быў у магілёўскай турме, там няма радыё, вельмі кепска даходзяць газеты. І я даведаўся пра гэта падчас прагулкі ў дворыку, гэта адзіная магчымасць, калі ў турму можа патрапіць інфармацыя, — згадвае Уладзь Лабковіч. — У першую чаргу быў вельмі рады за гэтых людзей.

Але дакладна ведаю, што вызваленне кожнага ўспрымаецца двухсэнсоўна: апроч радасці, ёсць адчуванне фрустрацыі: чаму не вызвалілі мяне?

У турме ўсе аналітыкі. Будуюць схемы, ведаюць адказы на ўсе пытанні: калі скончыцца вайна, калі — эканамічны крызіс, хто будзе наступным прэзідэнтым Гватэмалы. На любую тэму ёсць адказ. І я таксама быў такім аналітыкам.

Але ніводны мой прагноз не спраўдзіўся, у тым ліку той, калі я вырашыў, што мяне ніколі не вызваляць.

— А я узнал про прошлую группу освобожденных, как только заехал в Новополоцк, — говорит Валерий Попков. — Рассказывали, что могут поднять в час ночи и увести неизвестно куда. Примерно так со мной и было.

Мы понимали, что был некий список людей, которых точно отпустят, а остальных, возможно, просто выбрали случайно. Потому что освободили и тех, кому оставалось 25 дней, и кто совсем недавно попал, разных людей.

Мне оставалось 5 месяцев и 20 дней до конца срока, уже строил планы, что буду делать в Беларуси.

— Я поверил только тогда, когда выпустили Сергея Тихановского, — говорит Максим Сеник.

— У ІК-15 падобныя навіны мы даведваліся з бягучага радку альбо па беларускім радыё (чамусьці там больш кажуць, чым па тэлебачанні), — зазначыў Сяргей Паўлавіцкі. — Прычым даволі аператыўна. І ў нас гэта, ад чэрвеньскага пачатку, праз вераснёўскі працяг, праз вызваленне ўкраінскіх грамадзян, гэта выклікала надзею і нарастаў настрой радаснага нецярпення. Калі будзе доўгая паўза, людзі, мабыць, пачнуць перагараць. Але пакуль што ўсе ў добрым чаканні.

«Я уже сам начал проситься в ШИЗО, потом в ПКТ»

Максим Сеник рассказал, что при аресте КГБ Гродно предложил ему «работать на них»: ехать за границу и передавать информацию, которую ему озвучит куратор.

— Я отказался. На следующий день, перед выездом в ИВС, еще раз предложили. Я ответил было: хорошо, буду. С целью уехать в Польшу и раствориться там, чтобы не работать там них, а уехать с концами и пусть дальше ищут дурачка. Но мне не поверили.

А из-за храпа, который мешал другим осужденным, профсоюзного активиста в отрядах били, поливали водой из бутылки, прятали одеяло, чтобы он не мог спать.

— Я уже сам начал проситься в ШИЗО, потом в ПКТ… Но там тоже не сладко. Очень холодно, видимо, я застудил мочевой пузырь. По сей день со здоровьем не все в порядке.

«В шоке от того, как много людей хотят помочь от чистого сердца»

Освобожденных попросили поделиться, какие первоочередные потребности еще не закрыты, чем им могут помочь неравнодушные беларусы.

По словам политузников, помощи очень много со всех сторон, «в шоке от того, как много людей хотят помочь от чистого сердца», как беларусы беларусам беларусы — а волнуют больше всего разлука с близкими и переживания за тех, кто все еще остается в неволе.

По словам Сергея Павловицкого, было бы очень хорошо, если бы родные политзаключенных, кто прямо сейчас находится в беларуских тюрьмах и колониях, могли донести туда, «на зону», правду о том, что беларусы создали грандиозную структуру поддержки: «Чтобы они не боялись, главное — выйти, а дальше все будет хорошо».

«Як цябе проста нясуць на руках ад мяжы — перадаць гэта немагчыма»

— У калоніі адзін з непалітычных, хлопец з не зусім адукаванага асяроддзя, пытаўся ў мяне, што такое салідарнасць, — згадвае экс-палітвязень Сяргей Паўлавіцкі (быў асуджаны летась да трох гадоў калоніі за «фінансаванне дзейнасці экстрэмісцкага фармавання» — С.) — Я спрабаваў яму патлумачыць, як мог. А вось цяпер адчуў на сабе.

І калі б ён прайшоў гэты шлях са мной ад мяжы пад Чарнігавам да сёння, у Вільні, ён бы ніколі гэтага не забыў — што такое салідарнасць беларусаў і міжнароднай супольнасці.

Ад Украіны, якая ў стане вайны была здольная прыняць нас настолькі гасцінна, ад простых людзей да найвышэйшых службовых асоб, да Польшчы, Літвы, Нямеччыны і іншых краін ЕС, і, вядома ж, ЗША, якія прыклалі столькі намаганняў, каб мы сёння маглі знаходзіцца тут. Гэта грандыёзна.

Пакуль ты сам не даведаешся, як цябе трымае гэтая сетка салідарнасці, як цябе проста нясуць на руках ад мяжы — перадаць гэта немагчыма. Жадаю ўсім, хто яшчэ знаходзіцца за кратамі як мага хутчэй адчуць гэта на сабе.

А дзеля гэтага — калі ласачка, не спыняйцеся ўсе, каму сёння дзякуем. Рабіце далей тое, што вы робіце, і толькі так пераможам. Трэба шукаць усе мажлівыя шляхі. Тут толькі малая частка ад тых, хто заслугоўвае быць на волі.

Дый шмат хто з нас разарваны са сваімі роднымі. Маёй дачцэ зрабілі падарунак напярэдадні ейнага дня народзінаў, што татка на волі, але яна — у Мінску, я — тут. А шмат хто з дзяцей маіх таварышаў па няшчасці такога падарунку на Каляды не атрымаў. Дапамажыце дзецям палітзняволеных атрымаць іх родных.

«Нас содержали в скотских условиях»

Максим Сеник — бывший работник «Гродно-Азота», член независимого профсоюза, был задержан в январе 2023 года за свою гражданскую позицию: участие в акциях протеста, поддержку забастовок рабочих и репосты в соцсетях. Он рассказал подробнее об условиях в неволе:

— На ШИЗО я отсидел 4 месяца, в ПКТ (помещение камерного типа, тюрьма в тюрьме — С.) год, потом попросился еще на полгода, потому что были проблемы в отрядах из-за моего здоровья. Было очень холодно. Нас содержали в скотских условиях: сами камеры в плохом состоянии, стены — просто ужас, отношение к нам — как к скоту…

О том же говорила Анна Курис из Барановичей. На днях беларуска отметила 23-летие — и буквально чудом встретила день рождения на свободе, а не в колонии, куда ее отправил лукашенковский суд за «оскорбление госсимволов» и лично Лукашенко, «дискредитацию Беларуси», «разжигание вражды».

— Я очень благодарна за эту возможность Дональду Трампу. И отдельно — украинской стороне, которая приняла нас невероятно дружелюбно, по-человечески. После двух лет <в колонии>, когда тебя не считают за человека, такое отношение — это очень ценно и важно.

Очень много думала в самой колонии, как вообще выйду, что буду говорить, что — нет. Там читала книгу Солженицына «В круге первом» — и поняла, что не смогу молча сидеть, зная, как там сидят люди, как к ним относятся.

Считаю, мы должны привлекать внимание общественности и делать все возможное, чтобы все люди, которые сидят просто потому, что кому-то так захотелось, были на свободе.

«Не хотелось бы, чтобы слова могли навредить тем людям, кто до сих пор там»

Экс-политзаключенный Владислав Яценко также поблагодарил на нескольких языках всех, причастных к вызволению, от «dear friend Donald» и европейских и украинских политиков до беларуского сообщества в эмиграции, готового продолжать бережно поддерживать и помогать: «Вы неверагодныя, усім дзякуй!»

Cергей Руденков признался, что ужасно волнуется, поскольку раньше не приходилось говорить на публике — но все-таки еще раз озвучил общую надежду на то, что процесс освобождения беларусов из тюрем продолжится: «Там осталось очень много людей».

— Многое бы хотелось сказать, — отметил уже экс-политзаключенный Валерий Попков, — но, к сожалению, не хотелось бы, чтобы эти слова могли навредить тем людям, кто до сих пор остается там. Очень переживаю, как у них сложится дальше.

Алексей Каплич рассказал, что был арестован на следующий день после своего 18-летия, 31 марта, в Национальном аэропорту — он пытался выехать из страны, чтобы присоединиться к защитникам Украины. Летом 2025 года Алексея приговорили к двум годам колонии.

Лабковіч: «Важна спыніць рэпрэсіі на максімальна доўгі час»

Праваабаронца Уладзь Лабковіч падзякаваў адміністрацыі Дональда Трампа і прэзідэнту ЗША асабіста як чалавеку, які распачаў гуманітарную місію па вызваленні беларускіх палітвязняў.

— Працэс ужо мае плён і мы спадзяемся, што ён працягнецца. Просім амерыканскую адміністрацыю прыкладаць усе дыпламатычныя высілкі для таго, каб як мага хутчэй у Беларусі ўсе палітвязні апынуліся на волі.

Таксама Лабковіч падзякаваў украінскаму боку.

— У вельмі драматычных, цяжкіх умовах нас прынялі і забяспечылі не толькі ўсім неабходным, але нават звыш таго, чым мы патрабавалі.

Пяшчота і цеплыня, якой мы ўвесь час былі аточаныя — гэта надзвычай важна, асабліва калі кожныя дзве гадзіны мы чулі ў месцы, дзе знаходзіліся, гук паветранай трывогі.

Асабісты дзякуй спадару Зяленскаму, усёй камандзе ўкраінскага ўраду, ад спецслужбоўцаў да медыкаў, якія займаліся ў прамым сэнсе нашым ратаваннем. Дзякуй вялікі беларускім і ўкраінскім валантэрам, арганізацыям.

Безумоўна, вялікі дзякуй краінам ЕС, якія далучыліся да нашага вызвалення. Вельмі спадзяемся, што і надалей мы будзем добра прынятыя і зможам знайсці сваё месца ў тых свабодных краінах, якія прадстаўляюць нам прытулак.

Вельмі важна, каб як мага хутчэй мы вызвалілі ўсіх — і як мага хутчэй спынілі рэпрэсіі хаця б на максімальна доўгі час. Бо я не маю ніякіх ілюзій наконт сітуацыі, якая ёсць у Беларусі.

Самае сумнае, што я адчуў за час на волі, калі патрапіў у інтэрнэт — гэта тое, што нават пакуль мы ехалі сюды, лічба палітвязняў павялічылася на значную колькасць людзей. Гэты працэс павінен скончыцца.

Ціханоўская: «Наша наступная задача — дамагчыся вызвалення ўсіх»

Нагадаем, у Літву прыбылі 28 чалавек са 123 вызваленых, у іх ліку не толькі беларусы, але замежнікі і людзі з падвойным грамадзянствам. Прытым 20 вязняў былі вызваленыя без усякіх дакументаў.

За тры дні беларусы сабралі больш як 250 тысяч еўра для тэрміновай дапамогі былым палітвязням — і гэтая салідарнасць не спыняецца.

Святлана Ціханоўская прывітала вызваленых і падзякавала ўсім, хто меў дачыненне да «бліскучай гуманітарнай аперацыі» — у ЗША, Украіне, краінах ЕС. Яна падкрэсліла значнасць як амерыканскай дыпламатыі, так і еўрапейскага ціску ў гэтым працэсе:

— Тое, што адбылося — гэта вызваленне закладнікаў. Але нашая наступная задача — дамагчыся вызвалення ўсіх.

Мы не забываем, што за кратамі застаюцца больш за 1100 чалавек, у тым ліку Анджэй Пачобут, Валянцін Стэфановіч, Марфа Рабкова, Мікалай Статкевіч, Кацярына Андрэева — і сотні іншых.

З’яўляюцца таксама новыя палітвязні. Гэты каток рэпрэсій працягваецца і нават узмацняецца.

Мы патрабуем поўнага і безумоўнага вызвалення ўсіх палітвязняў, і самае важнае — спынення рэпрэсій. Усе палітычна матываваныя справы павінны быць закрыты. Вызваленыя павінны мець магчымасць самі выбіраць, заставацца ці з’ехаць. А тыя, хто ў выгнанні, павінны мець магчымасць бяспечна вярнуцца дадому.

Таму мы працягваем працаваць з нашымі міжнароднымі партнёрамі, каб дасягнуць гэтых мэтаў.